ЕГЕРМЕ ќИДЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

Бњген Казанда уналтынчы июнь, ќомга. Бњген иртђн бераз томан. Яћгыр булмаячак. ќил дђ исми. Урамда 28 градус. Бик эссе. Татарстанда урыны белђн яшенле яћгыр булачак. Боз яварга да мљмкин.

 

Очрашу

встреча

љченче кљн

позавчера

Берсекљнгђ

послезавтра

Тљшкђ кадђр

до обеда

Тљштђн соћ

после обеда

Тљш вакыты

время обеда

Очрашканга кадђр

до встречи

Риза

согласен, согласна

Каршы

против, не согласен

Барыбер

все равно; обязательно

Елмай

улыбайся

Оныт

забудь

Кирђкми

не нужно

Кайвакыт//кайчак

иногда

Гел

постоянно

џђрвакыт

всегда, постоянно

Шактый

довольно, достаточно

Еш

частый, часто

Сирђк

редкий, редко

Гадђттђ

обычно

џичшиксез

несомненно

Беркая

никуда

Беркем

никто

Бљтенлђй

совершенно

Књптђн

давно

Књптђн тњгел

недавно

Сорау

вопрос

ќавап

ответ

Аваз

звук

Хђреф

буква

, A b c d e f ...

а) — Президент белђн очрашу кайда була?

— ђлмђт районында.

 

ђ) — Очрашу берсекљнгђме?

— Берсекљнгђ тњгел, иртђгђ.

 

б) — Тљштђн соћ вакытыћ бармы?

— Тљштђн соћ юк, иртђ белђн бар.

 

в) — Тљшкђ кадђр сездђ яћгыр яудымы?

— Юк, тљштђн соћ яуды.

 

г) — Син љченче кљн имтихан бирдећме?

— Бирдем.

— Ничек?

— Бишлегђ.

 

д) — Тљш вакытында очрашабыз. Син ризамы?

— Ярый, мин риза.

 

е) — Ярый, ђлфия, вакыт бетте. Сау бул!

— Сау бул! Очрашканга кадђр!

 

ж) — Син аныћ белђн очрашуга барма, яме!

— Юк, барам.

— Барма инде!

— Барам, барыбер барам.

 

ќ) — Сђгать икедђ килимме, љчтђме?

— Мића барыбер.

 

з) — Рљстђм, теге кыз кем ул? Бик матур елмая.

— Ул Гљлназ. Мин тиздђн аћа љйлђнђчђкмен. Сића ошыймы?

— Бик чибђр. Акыллымы?

— Акыллы да.

 

и) — Син очрашуга каршымы?

— Юк, каршы тњгел. Риза. Кил!

 

к) — Галия ханым, сезне туган кљнегез белђн котларга рљхсђт итегез!

— Зур рђхмђт сезгђ!

 

л) — Бу китапны љйгђ алырга рљхсђт итђсезме?

— Юк, рљхсђт юк. Ул китап бер генђ.

 

м) — Гљлназ, Рљстђмнећ телефоны бармы? Оныттым.

— Ничек оныттыћ? Карыйм. Хђзер ђйтђм. Яз: 38-22-45

 

н) — Очрашабызмы бњген, Гљлназ?

— ђлбђттђ, лђкин бер минутта соћга калма. Яратмыйм.

— Борчылма, Гљлназ, тљгђл килђм.

 

ћ) — Акча кирђкме?

— Кирђкми. Нигђ ул акча? Син булсаћ, мин акчасыз да яшим.

— Рђхмђт сића.

 

о) — Син авылга еш кайтасыћмы?

— Еш. Атна саен.

— Абыећ еш кайтамы?

— Ул сирђк кайта. Аныћ эше књп. Гадђттђ бђйрђмгђ кайта.

 

љ) — Син дђрескђ џђрвакыт иртђ килђсећме?

— Кайчакта иртђ килђм, кайвакыт соћга калам. Гел иртђ килмим.

 

п) — Марат, якшђмбе кљнне кая бардыћ?

— Беркая да бармадым. Йокладым.

— Ул кљнне сезгђ кем килде?

— Беркем дђ килмђде.

 

р) — Коля татарча белђме?

— Белми.

— Бљтенлђй белмиме?

— Бљтенлђй белми.

— Ник?

— љйрђнергђ вакыты юк.

— Лђкин татар телен љйрђнергђ кирђк бит!

— Ул књптђн љйрђнергђ тели, лђкин вакыты юк.

 

с) — Саша, татар телен кайчаннан бирле љйрђнђсећ?

— Књптђн тњгел.

— Ничђ ай?

— Бер ай гына.

— Ничђ сњз белђсећ?

— Шактый.

— Мин сића сорау бирђм, син ќавап бир.

— Мин риза. Сора.

— Тыћла: Казан уртасында нђрсђ бар?

— Кызык сорау. Лђкин мин ќавап бирђм: з хђрефе бар.

— Ничек белдећ?! Син бик акыллы.

I. џава

воздух

џава торышы

погода

Томан

туман

Ихтимал

вероятно

ќир

земля

Коры

сухой

Дымлы

влажный

Юеш

мокрый

Шућа књрђ

поэтому

Књк

небо

Књк књкри

гром гремит

ќил исђ (исми)

дует (не дует) ветер

Яшенле яћгыр

дождь с грозой

Боз

град, лед

Тавыш

голос; шум

 

а) — џава торышын тыћладыћмы?

— ђйе. Бњген бик эссе булачак. Урыны белђн яћгыр. Азрак ќил.

 

ђ) — Актанышта џава торышы ничек булачак?

— Радиодан ђйттелђр: Татарстанныћ кљнчыгыш районнарында яшенле яћгыр булуы ихтимал.

 

б) — Авылда ќир корымы?

— Юк, коры тњгел. Яћгырлар еш ява, шућа књрђ ќир дымлы, юеш.

 

в) — Сарманда иртђгђ аяз булачакмы?

— Юк, яћгыр була. џава болытлы булачак, яшенле яћгыр булырга мљмкин. Бђлки, боз да явар.

г) — Бу нинди тавыш?

— Књк књкри бит.

— Юк, самолет тавышы!

— Тњгел, књк књкри! Хђзер яшенле яћгыр булачак.

 

д) — ђ Татарстанныћ тљньягында џава торышы ничек икђн?

— Телевизордан ђйттелђр: Арчада коры, яћгыр яумаячак, бик эссе булачак.

— Ничђ градус?

— 32 градус.

— О-о-о!

 

е) — Кайда эссерђк? Арчадамы, Норлаттамы?

— Норлатта.

 

ж) — Чњпрђле районы кайда ђле?

— Белмисећмени? Кљнбатышта.

— Буа да кљнбатыштамы?

— ђйе.

 

ќ) — ђ тљньякта нинди районнар бар?

— Арча, ђтнђ, Биектау.

 

з) — ђгерќе кайда?

— Тљньяк-кљнчыгышта.

 

и) — Мљслим районы кайда?

— Кљньяк-кљнчыгышта.

— ђ Бљгелмђ кайда?

— Бљгелмђ дђ кљньяк-кљнчыгышта.

II. Табигать

природа

Тирђк— тополь, осокорь

Сай— мелкий; мелко

Књл— озеро

Буа— пруд

Чишмђ— родник, ключ

Коя— впадает

Инеш— речка, ручей

Кое— колодец

Сазлык— болото

Тау— гора

Калкулык — холм

Болын— луг

Кыр— поле

Басу — поле

 

Ић — очень

Ућайлы — удобный; удобно

 

 

Рђхђт — приятный; приятно

Књћелле — веселый; весело

Шифалы — целебный

 

а) — Актанышта табигать матурмы?

— Бик матур.

 

ђ) — Актанышта табигать џђйкђллђре бармы?

— Кызганыч, минем Актанышта булганым юк.

 

б) — Актаныш нинди елга буена урнашкан?

— Агыйдел буена.

— Ул зур елгамы?

— Зур, лђкин Идел кебек зур тњгел.

 

в) — Агыйдел елгасы тирђнме?

— Тирђн ќире дђ бар.

— Сай урыннары бармы?

— Бар. Сай урыннары да бар.

 

г) — Сезнећ авылда књл бармы?

— Књл юк, лђкин буа бар.

— Малайлар кайда су коена?

— Шул буада инде.

д) — Бу авылда чишмђлђр књпме?

— Књп.

— Исемнђре бармы?

Бар. Берсе — "ќидегђн чишмђ", берсе — "Салкын чишмђ", берсе — "Нур чишмђсе".

 

е) — Бу чишмђнећ суы тђмлеме?

— Бик тђмле. Чђйгђ тђмле була. ђбилђр бу чишмђне бик яраталар. Суы шифалы дилђр.

 

ж) — Инеш нђрсђ ул?

— Кечкенђ елга.

 

ќ) — Бу инешлђр кайсы елгага коя?

— Агыйделгђ.

 

з) — Авылыгызда кое бармы?

— Бар.

— Кайда?

— Менђ монда. Ике љй аркылы гына.

 

и) — Бу якта сазлыклар бармы?

— Сазлыклар тљньяк районнарда књбрђк.

 

к) — Татарстанда зур таулар бармы?

— Урал тавы кебек зур таулар юк. Лђкин Апас, Азнакай, Баулы районнарында кечкенђрђк таулар бар. Азнакай районында Чатыр тау бар. Анда Пугачев та булган.

 

л) — Тауда чишмђлђр бармы?

— Бар. Бу тауда ун чишмђ бар.

— Кызык! Сибгат Хђкимнећ бер ќыры бар: "Бер тауда ун чишмђ".

 

м) — Бу авыл янында калкулык-лар књп икђн.

— ђйе шул. Кыш кљне балалар калкулыктан чана шуалар. Чаћгыда да шуарга мљмкин.

 

н) — Сабантуй кайда була?

— Болында.

— ђ болын кайда?

— Агыйдел буенда. Бик матур урында.

 

ћ) — Басуда эш бармы ђле?

— Язгы эшлђр бетте бит инде. Кљзге эшлђр алда ђле.

 

о) — Кырда нинди эшлђр бар?

— Тракторлар эшли.

— Гариф абый тракторчы бит ђле. Ул да кырда эшлиме?

— ђйе. Кырда эшли.

 

љ) — Быел сабантуй књћелле булдымы?

— Шундый књћелле булды! Яћгыр яумады. Кояш!

Кунаклар књп кайтты. ќырчы ђлфия Афзалова ќырлады. Шагыйрь Роберт Мићнуллин бђйрђм белђн котлады. Алар Актаныш кешелђре бит!

 

п) — Авылда рђхђтме?

— Бик рђхђт. Авылда тђмле чишмђ суы бар. Сљт-катык яхшы. џава чиста. Кешелђре яхшы књћелле. Ял итђргђ рђхђт.

 

р) — Авылыгызга кайту ућаймы?

— Бик ућайлы. Автобус йљри. Самолет белђн дђ кайтырга мљмкин. њз машинаћ булса, машина белђн кайту да ућайлы. Ић ућайлысы — самолет белђн кайту. 45 минутта кайтырга мљмкин. Билет кыйбатмы?

— Билет кыйбат — 105 мећ сум.

— Кыйбат икђн шул.

 

III.

 

 

Превосходная степень прилагательных:

ић (самый) + прилагательное;

бик (очень) + прилагательное.

ић матур кыз

ић чибђр егет

ић тырыш укучы

самая красивая девочка (девушка)

самый красивый парень

самый старательный ученик

 

 

бик тђмле су

бик акыллы кеше

бик яхшы концерт

очень вкусная вода

очень умный человек

очень хороший концерт

Сљйлђшђбез!

 

а) — Сездђ ић матур кыз кем?

— Нурия.

— ђ ић акыллы кыз кем?

— Лђйсђн.

 

ђ) — Ић тђмле су кемнђр коесында?

— Гариф абыйлар коесында.

 

б) — Ић тырыш укучы кем?

— Камил.

— Ић тђртипле малай да Камилме?

— ђйе. Дљрес ђйтђсећ.

 

в) — Бу чишмђнећ суы бик тђмле.

— ђ безнећ чишмђнећ суы тагын да тђмлерђк.

 

г) — Сић Рљстђмне белђсећме?

— Белђм, бик акыллы егет.

 

д) — Сез кичђ концертка бардыгызмы?

— Бардык.

— Ошадымы?

— Бик яхшы концерт булды.

 

е) — Районда ић зур авыл — безнећ авыл!

— ђ безнећ авылда сабантуй батыры яши.

— ђ безнећ авылда районныћ ић чибђр кызы яши.

— ђ безнећ авылда ић матур чишмђ бар.

IV. Хђбђр ит

сообщи

Шалтырат

Барыбыз

звони

все

Очучы

Тљбђк

летчик

край, сторона, регион

њлде

Иптђш

умер

товарищ

Туфрак

Књчтђнђч

земля, почва

гостинец

Књрше

Миллђт

сосед

национальность, нация

Классташ

Яћалык

одноклассник

новость

Дуслык

Туганлык

дружба

родство

Тынычлык

Башта

спокойствие; мир

вначале

Ахырдан

Айга бер тапкыр

в конце

один раз в месяц

Атнага ике тапкыр

два раза в неделю

Затлы

благородный, изысканный

Читек

ичиги

 

а) — ђни, иртђгђ Салих абыйлар кайта.

— Кем ђйтте, улым?

— Телефоннан Галия апа шалтыратты. Аларныћ мђктђптђ очрашулары була икђн. Шућа књрђ кайталар.

— Аларга кем хђбђр иткђн?

— Мђктђптђн директор шалтыраткан.

— Нђрсђ белђн кайталар?

— Самолет белђн.

 

ђ) — Салих абыйларны кем каршы ала?

— Барыбыз да барабыз.

— Самолет ничђдђ тљшђ?

— Унбердђ.

 

б) — Рђхим итегез, Салих, Галия, туган ќиргђ!

— Рђхмђт.

— Ничек килеп ќиттегез? Исђн-саумы?

— Рђхмђт, исђн-саулар.

— Самолетта ућайлы булдымы?

— ђйе, яхшы булды. Очучылары да — бик яхшы егетлђр.

 

в) — ђни, љегез нинди матур булган! Котлы булсын! Яћа љйдђ исђн-имин, бђхетле яшђгез!

— Рђхмђт! Шулай булсын!

 

г) — ђйдђгез, чђй эчђбез! Галия кызым, алып кайткан књчтђнђчлђрегез љчен зур рђхмђт. Бигрђк тђмле!

— Аш булсын, ђни.

 

д) — И матур да инде Актаныш, ђйеме?

— ђйе шул. њзебез дђ бик яратып яшибез. Табигате дђ гњзђл, кешелђре дђ яхшы књћелле. џавасы чиста!

— ђйе шул. Без дђ Актанышны онытмыйбыз. џђрвакыт сагынабыз.

 

е) — Галия, иптђшлђрегез белђн очрашуга кайчан барасыз?

— Иртђгђ иртђн.

— Иптђшлђрегездђн кемнђр кайта?

— Књп кайтырлар. Барысы да белђ.

 

ж) — Књршелђрегез исђн-саумы соћ?

— Кђримнђр исђ-сау. Солтаннар да исђн-сау. ђ менђ књршебез Мљхђммђт бабай былтыр њлде.

— Авыр туфрагы ќићел булсын! (Пусть земля ему будет пухом)

 

ќ) — ђби, исђнмесез!

— Исђнмесез, балалар! Кайттыгызмы?

— ђйе, исђн-сау кайтып ќиттек. ђби, хђллђрегез ничек?

— Аллага шљкер, балалар. Исђн-сау.

— ђби, читеклђрећ бик матур! Бигрђк затлы!

— Улым Арчада яши. Шунда милли аяк киемнђре фабрикасы бар икђн.

Улым белђн киленем бњлђк иттелђр.

 

з) — Иптђшлђр, яћалык!

— Нинди яћалык?

— Классташыбыз Галинећ яћа китабы чыккан. Котлыйбыз аны.

— Бу китап нђрсђ турында?

— Татарстан тарихы турында, анда яшђњче тљрле миллђт кешелђренећ дуслыгы турында.

— О, бу бик яхшы яћалык! Без бик шат.

 

и) — Башта сњзне Салих ђфђндегђ бирђбез. Ул — профессор, университетта эшли. Рђхим итегез!

— Дусларым! Сезне бњгенге очрашуыбыз белђн котлыйм. Сезгђ исђнлек-саулык, бђхет, гаилђлђрегезгђ тынычлык, муллык, байлык, шатлыклы тормыш телим. џђрвакыт дус яшик!

 

к) — ђйдђгез, хђзер мђктђбебез турында сљйлђшик, ашыйк. Ахырдан бакчага чыгып ял итђрбез!

— Ярар, яхшы.

 

л) — Галия ханым, Сез Актанышка еш кайтасызмы?

— Еш тњгел шул. Елга бер тапкыр сабантуй вакытында кайтабыз.

— ђ сез, Лена?

— Айга бер-ике тапкыр кайтабыз. Без Чаллыда гына яшибез.

БИРЕМНђР

1. Сорауларга ќавап бирегез:

— Сездђ бњген яћгыр яудымы?

— љченче кљн Сез кайда булдыгыз?

— Сез кибетлђргђ кайчан йљрисез: тљшкђ кадђрме, тљштђн соћмы?

— Шђџђрегездђ нинди очрашулар була?

— Сез авылга еш кайтасызмы?

— Сез эшкђ џђрвакыт иртђ килђсезме?

— Сез Казанда књптђнме?

— Бњген џава торышы нинди?

— Татарстанныћ тљньягында нинди районнар бар?

— Мљслим районы кайда?

— Актаныш нинди елга буена урнашкан?

— Марат яши торган авылда књл бармы?

— Авылыгызныћ табигате матурмы?

— Сазлыклар кайсы якларда књбрђк?

— Авылыгызда матур болыннар бармы?

— Быел сабантуйга бардыгызмы?

— Сабантуй књћелле булдымы?

— Авылыгызга нђрсђ белђн кайтасыз?

— Татарстанда нинди миллђт кешелђре яши?

— Сез татар телен кайчаннан бирле љйрђнђсез?

— Бњген џава корымы, дымлымы?

— Идел елгасы тирђнме?

— Авылыгызда чишмђлђр књпме?

2. Татарча ђйтегез:

До встречи!

Мне нужен чистый воздух.

Он разрешил мне пойти на концерт.

Я часто езжу в Москву.

Никуда не ходил.

Он его не забыл.

Никто не пришел.

Я езжу в деревню один раз в год.

Совсем не знает.

Он давно работает на этом заводе.

Недавно я ездил в Москву.

Эти ручьи впадают в Волгу.

В нашей деревне нет озера, есть только маленький пруд.

В нашей республике очень много лесов, полей, лугов и рек.

3. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Идел бер, чишмђсе мећ.

Аккан су кире кайтмас.

Су, ага-ага, юлын табар.

Тњгђрђк књлдђ балык књп.

Кара алтын — ќир мае, аныћ белђн ил байый.

Коммуникатив биремнђр.

1. Расскажите о природе Татарстана или родной деревни.

2. Спросите своего друга, часто ли он ездит в деревню, много ли у него там родственников.

3. Разыграйте ситуацию: "Встреча родственников в аэропорту"

4. Скажите, часто ли вы встречаетесь со своими одноклассниками, и о чем вы с ними говорите.

5. Расспросите своего друга, кем стали его одноклассники.

6. Были ли вы когда-нибудь в деревне? Опишите эту деревню.

7. Расспросите бабушку, где прошло ее детство.

8. Расспросите друга — Анвара, который был на сабантуе в деревне, как прошел праздник.

9. Расскажите гостям — татарам из Финляндии о празднике сабантуй в Казани.

 

МОћНАР КАЙТСЫН АВЫЛГА

Рамил Чурагулов шигыре Ризван Хђким кље

 

Авыл киче, яшь йљрђклђр

Гармун моћына сусаган.

Сљю булып моћнар кайтсын

Авылыма яћадан.

 

К у ш ы м т а:

 

ђйт, авылым, кайда соћ моћ,

Моћ кайда соћ, ђйт, урам?

Аулак љйле џђм гармунлы

Яшьлегемне сагынам.

 

 

Авыл киче, ник соћ моћсу,

Књћелем буш ник шулай?

љй тњрендђ тальян гармун

Моћ сагынып зар елый.

 

К у ш ы м т а

 

Йљрђклђргђ очкын сибеп

Гармунымны уйныймын.

Авылыма ямьнђр биреп

Урамнарны буйлыймын.

 

К у ш ы м т а.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.